Γεχούντι Άινσταϊν

Έγραφα το 1999, σαν σήμερα, την ημέρα του θανάτου του!

Πώς είναι όταν σταματά το μοναχικό αηδόνι το τραγούδι του στο δάσος; Πώς νιώθουν τα ανθρώπινα αυτιά, όταν ακούσουν τη βαριά σιωπή που πέφτει απροσδόκητα μετά από τη χαρμολύπη του κελαηδίσματος του αηδονιού; Κάπως έτσι πρέπει να ένιωσαν όσοι τυχεροί είχαν ακούσει το τραγούδι του Γεχούντι Μενουχίν που πέθανε πρόσφατα στο Βερολίνο μετά από μια ζωή γεμάτη κελαηδισμούς. Και είναι τυχεροί όσοι άκουσαν τον Μενουχίν, γιατί το τραγούδι –το αυθεντικό τραγούδι- δε συναντιέται συχνά τώρα τελευταία. Δεν είναι, βλέπετε, το καψουροτράγουδο π’ ακούγεται από τους ραδιοσταθμούς, αλλά ό,τι δεν ακούγεται, ό,τι επιμελώς κρύβεται, ό,τι δεν πουλάει, ό,τι δε γίνεται χρυσός και πλατινένιος δίσκος, ό,τι δε φέρνει εκατομμύρια στα συρτάρια των εταιρειών και στις τσέπες των ατάλαντων καλλιτεχνών που ανεβάζουνε το κέφι ωθώντας τον τσιφτετελικό ραγιαδισμό μας στο ζενίθ της κακογουστιάς και της ύποπτης διασκέδασης. Και το αυθεντικό τραγούδι, το σπάνιο, έχασε έναν εκτελεστή του, ένα αηδόνι. Πέθανε στο Βερολίνο, στα 82 του χρόνια, στην ίδια πόλη όπου όταν ήταν 13 χρονών, το 1929, μετά από το πρώτο κονσέρτο της ζωής του, δέχτηκε το αγκάλιασμα της μεγαλοφυΐας του 20ού αιώνα, του Άλμπερτ Άνσταϊν, και είχε την τύχη να ακούσει από τα χείλη του συγκινημένου κοσμολόγου ότι είναι πεπεισμένος πια πως υπάρχει Θεός στον παράδεισο.

Κι αυτή η συνάντηση του πνεύματος και της ψυχής, της επιστήμης και της μουσικής, της λογικής των αριθμών και της λογικής των ρυθμών, του Μενουχίν και του Αλβέρτου, είναι για μένα σημαδιακή. Γιατί πέρα από τη δωρεά του Θεού που είχαν αναμφισβήτητα και οι δυο τους, φρόντισαν να δείξουν ότι πάνω απ’ όλα παρέμειναν και οι δυο τους άνθρωποι. Κι αυτό «όχι γιατί και οι δυο τους υπήρξαν για τις πατρίδες και τα έθνη, και τα σύνολα, κι άλλα παρόμοια, που δεν εμπνέουν», αλλά γιατί σταθήκαν μέσα στον αιώνα που κυλούσε γενναίοι και ελεύθεροι και δυνατοί. Και οι δυο ήταν από τους λίγους ανθρωπιστές που ανέδειξε ο αιώνας, αυτός ο αιώνας που ματοκύλησε τον κόσμο και φορτωμένος κρίματα ξεψύχησε χωρίς να καταφέρει να ζητήσει συγγνώμη από τα εκατομμύρια θύματά του. Γιατί κι οι δυο ήσυχα και ταπεινά έδειξαν με την πράξη τους ότι το μεγάλο πνεύμα –για να είναι πραγματικά μεγάλο- είναι ανάγκη να συνοδεύεται από μια μεγάλη καρδιά. Ανοιχτή σε όλους.

Υποστήριξαν μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες την ειρήνη και την παγκόσμια συναδέλφωση. Δε δίστασε μάλιστα ο δεύτερος, ο Μενουχίν, να συμφιλιωθεί και να συνεργαστεί –αυτός, ένας Εβραίος- με τον αρχιμουσικό Βίλχελμ Φούρτβαινγκλερ, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για τις ναζιστικές του προτιμήσεις, θέλοντας μ’ αυτό να δείξει ότι έφτασε η ώρα για την παγκόσμια συμφιλίωση. Πολλές εβραϊκές οργανώσεις τον κατηγόρησαν γι’ αυτό, αλλά τι ξέρουν οι πολλοί για το τραγούδι του αηδονιού και σε ποια λόχμη το έχουν ακούσει; Δε δίστασε ακόμη, στην περίοδο της έντασης του ψυχρού πολέμου, να δώσει συναυλίες στη Μόσχα, για να συμβάλει με τον τρόπο του στην αποκλιμάκωση των εντάσεων και να δείξει στον κόσμο το δρόμο που περίμενε ορθάνοιχτος μπροστά του: το δρόμο της συναδέλφωσης κι όχι της αντιπαράθεσης.

Θα μου πείτε ήταν μυστικιστής, είχε γνωρίσει, μελετήσει κι αγαπήσει την Ινδική φιλοσοφία. Μα ίσως γι’ αυτό το λόγο μπόρεσε να είναι τόσο δυνατός, ώστε να υποστηρίξει –αυτός, ένας Εβραίος- ακόμη και τη δημιουργία ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους. Και δεν πρέπει να είσαι μόνο παγκοσμίου κλάσης βιολιστής ή νομπελίστας φυσικός και μεγαλοφυΐα, για να υποστηρίζεις τέτοιες απόψεις. Πρέπει κυρίως να είσαι Άνθρωπος.
Για το τι ακριβώς έκαναν αυτοί οι δυο Άνθρωποι στη ζωή τους μπορείτε ασφαλώς να τα διαβάσετε στις εγκυκλοπαίδειες και σε άλλα χρήσιμα βιβλία. Εγώ να τους υμνήσω θέλησα μόνο με δυο γραμμές κειμένου, γιατί κι οι δυο τους μου μιλούν με μια φωνή μέσα μου. Κι αυτή τη φωνή είναι ανάγκη να την ακούμε από καιρού εις καιρόν σήμερα.

Ειδικά τώρα, στη σιγαλιά που έχει πέσει στο δάσος μας.